Szersze informacje
Synagoga Staromiejska zwana jest również Starą Szkołą oraz Małą, co wynika z jej mniejszych gabarytów w porównaniu z Synagogą Nowomiejską.
W 1987 roku wpisana została na listę zabytków.
Wybudowana została w 1610 roku na planie kwadratu. Jest to renesansowy budynek murowany z kamieni łamanych i prztykanych cegłami. W wieku XVII i XVIII uległa dwukrotnie zniszczeniu w pożarze. Za każdym razem była całkowicie odbudowywana i odrestaurowywana. W jednym z narożników znajduje się niewielka XVIII – wieczna baszta z klatka schodową i z gzymsem, która jest pozostałością po zabudowaniach obronnych Rzeszowa.
Po trzecim pożarze w 1842 roku, została przebudowana. Wtedy to dodano przybudówkę południową (rozebrana w latach 50 - tych) z babińcem i klatką schodową oraz zachowaną do dnia dzisiejszego – piętrową przebudówkę zachodnią z neorenesansową attyką. Na parterze mieścił się przedsionek, a ponad nim babiniec. Główna sala modlitewna w swej wschodniej części zawierała pierwotnie zdobiony Aron ha-kodesz, a w części centralnej umieszczona była pomiędzy czterema filarami bima. Do chwili obecnej nic z tego nie przetrwało.
W trakcie II wojny światowej Synagoga Staromiejska została zdewastowana przez hitlerowców, a w 1944 roku podpalona. Pod koniec lat 40 – tych miało miejsce włamanie do synagogi, podczas którego wycięte zostały wiązania dachowe, co doprowadziło do opadnięcia dachu. Całość została dopełniona wichurą, która kompletnie zmiotła dach i poniszczyła sklepienia. W wyniku tego synagoga stawała się stopniowo ruiną.
Początkowe plany wyburzenia przybudówek i odrestaurowania hali centralnej z uzupełnieniem sklepień i wymianą okien spełzły na niczym. Związek Polskich Artystów Plastyków nie wywiązał się z planów remontowych, w konsekwencji czego Wojewoda Rzeszowski odebrał obiekt ZPAP i przekazał go na siedzibę Wojewódzkiego Archiwum Państwowego, które dzierżawi budynek do dziś.
W latach 50 – tych i na początku 60 – tych finalnie odrestaurowano Synagogę Staromiejską i usunięto pozostałości polichromii. Na chwilę obecną właścicielem obiektu jest krakowska Gmina Wyznaniowa Żydowska. Przy archiwum mieści się również Ośrodek Badań Historii Żydów zajmujący się dokumentacją o tematyce żydowskiej.
Na ścianie budynku widnieje tablica pamiątkowa upamiętniająca zamordowanych Żydów w trakcie Holocaustu.
Zobacz także
Synagoga Nowomiejska.
Archiwum Państwowe w Rzeszowie.
|
