Szersze informacje
Synagoga Grodzka położona jest w centrum dawnej dzielnicy żydowskie, w północno – zachodniej części miasta, w pobliżu Zamku Królewskiego.
Została zbudowana z cegły w 1746 roku na miejscu starej, drewnianej synagogi. Wzorowana była na synagogach w Chełmie i Chęcinach. Wzniesiona jest na planie prostokąta o bokach 25 m i 19 m. Ściany jej wysokie są na 8 m, przy czym istotne w trakcie budowy było to, by jej wysokość nie przekraczała najniższego kościoła w Nowym Sączu.
Barokowy budynek pokryty był wysokim, łamanym dachem (zwany dachem polskim) z gontem. Dziewięciopolowe sklepienie typu klasztornego, wsparte na czterech filarach zawieszone było nad kwadratową salą modlitw, która zajmowała 75% rzutu synagogi i położona jest we wschodniej części obiektu. Pomiędzy filarami początkowo mieściło się podwyższenie ze stołem przeznaczonym do wykładania i czytania Tory – dwuwejściowa bima, która ogrodzona była ceglaną balustradą z łukowatymi poręczami i z profilowanymi słupkami i filarami. Pośrodku znajdował się misternie rzeźbiony stół i fotel przeznaczony do ceremonii obrzezania. Całość nakryta była lekko spłaszczoną kopułką z malowanym podniebiem. Ściana wschodnia wzbogacona jest o występ z oculusem – otworem wpuszczającym powietrze i światło do wnętrza budowli. Początkowo osłaniał on bogato zdobiony Aron ha-kodesz – szafę ołtarzową, która została po II wojnie światowej zamurowana. Dwa lichtarze znajdowały się po bokach Aron ha-kodesza, a trzeci umieszczony był przy pulpicie kantora.
Na wnętrze synagogi składał się prostokątny przedsionek, nad nim położony był babiniec - sala kobiet mieszcząca się na piętrze, do której prowadziły oddzielne wejścia i klatki schodowe w północno – zachodniej wieży oraz sala sądowa gminy żydowskiej.
W 1894 roku Synagoga Grodzka całkowicie spłonęła w wyniku pożaru. Niemniej jednak jej mury nie zawaliły się, co zawdzięcza się dobrej konstrukcji. Odbudowa w stylu mauretańskim i neoromańskim przeprowadzona została przez lokalna gminę żydowską. Położono również nowy dach oraz dobudowano nową fasadę z flankowaniem z dwupoziomowych wież. Kwadratowe, pylonowate wieże były nieznacznie tylko wyższe od głównego korpusu. Zewnętrzne części górnych partii wież wykonane zostały w stylu mauretańskim, natomiast wnętrze jest z zamknięciem półkolistym. Dodano wysunięty ryzalit zwieńczony podkowiastą blendą obramowujący wejście główne. Płytkie boniowanie będące odpowiednikiem ceglanych, dwukolorowych pasów pokrywa zarówno ściany wież jak i północna i wschodnią elewację.
W trakcie II wojny światowej synagoga została całkowicie zniszczona przez hitlerowców, którzy wnętrza przeznaczyli na magazyn skradzionego dobytku żydowskiego.
Po 1945 roku synagoga przeszła pod zarząd Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Nowym Sączu, a następnie w Krakowie. Przez ten czas wnętrza synagogi nadal pełniły funkcję magazynu.
W 1974 roku obiekt został przekazany miastu, a w kolejnym etapie Muzeum Okręgowemu w Nowym Sączu z przeznaczeniem na galerię sztuki. Generalny remont zakończony został w 1982 roku. Wtedy też główna sala wzbogacona została o antresolę, która powiększyła przestrzeń wystawienniczą Galerii Sztuki "Dawna Synagoga". Obecnie organizowane są w niej wystawy prezentujące zarówno dawne jak i współczesne dzieła lokalnych artystów. Pamiątki po żydach z Nowego Sącza składają się na wystawę stałą mieszczącą się w przedsionku.
Zobacz także
Galerii Sztuki "Dawna Synagoga".
|
